Gastcurator Roald van Elswijk
Als kind droomde ik dat ik kon vliegen. Over uitgestrekte bossen en landerijen zweefde ik de vrijheid tegemoet, het onbekende, het avontuur. Ik wilde de hele wereld leren kennen en alles weten.
Die leergierigheid is nooit weggegaan, integendeel. Lezen bevredigt én stimuleert mijn grenzeloze nieuwsgierigheid, vroeger en vandaag. Mijn favoriete naslagwerk als jongen was de Kleine Winkler Prins. Ik kon me daar urenlang in verliezen.
Ik ben geboren in Delft maar groeide op in Drenthe, in een huis met een grote tuin. Ik hing altijd wel ergens in een boom en beleefde allerlei avonturen; vriendjes en vijanden bedacht ik er zelf bij. Die behoefte aan vrijheid en fantasie vond ik terug in de literatuur, een vorm van escapism. Hele dagen lag ik in bed te lezen, ik leek wel verslaafd. Als mijn moeder het licht niet uitgedaan had, zou ik de halve nacht doorgelezen hebben.
Als jongen las ik vooral spannende jongensboeken en detectives, waarbij je iets moest oplossen. Ik houd van ingewikkelde dingen en van problemen oplossen. Ik raakte gefascineerd door de verhalen over Sherlock Holmes, met name zijn welbekende manier van logisch redeneren en deduceren. Tot op de dag van vandaag ben ik een “Sherlockian” en sinds een paar jaar lid van The Sherlock Holmes Society, in Londen.
Vanaf mijn 10e-11e jaar groeide de liefde voor iets wat ook mijn studiekeuze zou bepalen: taal. In de plaatselijke bibliotheek las ik alles wat los en vast zat over vreemde talen. Ook sprak ik al meerdere talen. Die interesse werd gestimuleerd door mijn omgeving, letterlijk: ons huis lag op 1,5 kilometer van de Duitse grens. Als kind gingen we soms stiekem over de grens voetballen. Op het Duits ben ik altijd verliefd gebleven.
Taalkunde, dialecten, taalverwantschap: het zou me mijn leven lang fascineren. Ik koos voor een studie in Groningen, een prachtige stad met een eigen identiteit. Ik ben historisch taalwetenschapper, al heb ik als onderzoeker en docent vooral op andere gebieden gewerkt. Ook werkte ik twintig jaar als literair vertaler, met name uit het IJslands en Noors. In 2022 verhuisde ik van Groningen terug naar Zuid-Holland.
De laatste jaren lees ik vooral non-fictie. Mijn allergrootste interesse, ook literair, is geschiedenis - in breedste zin. Ik houd me graag bezig met historisch onderzoek. Ook mijn boekenkast is goed gevuld met historische naslagwerken, over eeuwenoude beschavingen via de Franse Revolutie tot nu. Ik lees ook veel over Holocauststudies, filosofie en klassieke muziek. Mijn boekentips zijn een reflectie van mijn boekenkast en interesses.
Boekentips:
- Hannah Arendt, Denken zonder leuning. Essays over vrijheid, cultuur en politiek (2023)
Nadenken en lezen over ethiek en vrijheid vind ik mateloos interessant. Politiek filosofe Hannah Arendt (1906-1975) is vooral bekend van haar filosofische analyse van totalitaire samenlevingen, waaronder “De banaliteit van het kwaad”, over het proces tegen Eichmann. In deze bundel zijn essays verzameld die niet eerder in het Nederlands vertaald werden. - Sir Arthur Conan Doyle, De avonturen van Sherlock Holmes (The Adventures of Sherlock Holmes, 1892)
Eerste verhalenbundel over Sherlock Holmes, ’s werelds enige “consulterend detective”, en zijn ongeëvenaarde deduceringsvermogen en logica. Deelt kamers met Dr. John Watson, in Baker Street. In totaal verschenen vier romans en 56 verhalen. Voor die hard fans, zoals ik, zijn er geannoteerde uitgaven. Als “Sherlockian” kan ik alleen maar zeggen: meesterlijk. - Tonke Dragt, De Zevensprong (1966)
Klassieker, tot op de dag van vandaag meeslepend en spannend. Meester Frans van der Steg vertelt zijn leerlingen allerlei zelfbedachte avonturen. Dan komt hij in een echt avontuur terecht, waarbij een jongetje gered moet worden van de boze Gr. Gr. en een oud geschrift de weg wijst naar een verborgen schat. Ook De brief voor de koning lees ik nog regelmatig. - Stephen Fry, De Fry kronieken (The Fry Chronicles, 2010)
Ik houd niet van heldenverering, maar als ik een ‘held’ zou hebben, was het Stephen Fry. Dit is de tweede van drie autobiografieën van de intelligente Britse auteur, komiek, presentator en acteur. Het boek bestrijkt de periode 1979-1987, van zijn jaren in Cambridge tot zijn 30ste verjaardag. Fry’s taalgebruik, humor en eruditie zijn om je vingers bij af te likken. - Vigdís Grímsdóttir, Stúlkan í skóginum (Het meisje in het bos, 1992)
Ik lees graag queer literatuur. Deze surrealistische IJslandse roman greep me vanaf de eerste pagina. Hildur, een aantrekkelijke poppenmaakster, sluit vriendschap met de onzekere Guðrún, die in haar eigen fantasiewereld leeft. De poppenmaakster neemt bezit van haar lichaam, in letterlijke zin. Niet vertaald in het Nederlands, wel in het Duits. - Christopher Hitchens, Sterfelijk (Mortality, 2012)
Postuum uitgegeven essays van de Brits-Amerikaanse journalist Hitchens (1949-2011), een van de meest vooraanstaande intellectuelen van onze tijd. Een polemist pur sang, met name actief als schrijver van uitdagend atheïstisch proza. Vooral bekend van God is not great, vertaald als “God is niet groot”. Deze laatste essays gaan over Hitchens’ strijd met kanker. - Thomas Mann, De dood in Venetië (Der Tod in Venedig, 1912)
Bekende novelle van Nobelprijswinnaar Mann. Gustav von Aschenbach, een man van in de vijftig, zoekt inspiratie en reist naar Venetië. Daar raakt hij gefascineerd door de mooie, jonge Tadzio. Hij begint de jongen als geobsedeerd te volgen. Een kwetsbaar verhaal over esthetiek, platonische liefde en vergankelijkheid. In 1971 schitterend verfilmd door Visconti. - Oliver Sacks, Musicofilia (Musicophilia, 2007)
Neuroloog Sacks beschrijft in dit boek de fascinerende correlatie tussen muziek en het brein en hoe muziek kan worden ingezet om neurologische en psychische klachten te verlichten. Als groot muziekliefhebber vind ik het iedere keer weer ontroerend om te lezen hoe muziek mensen met bijvoorbeeld Alzheimer of dementie kan helpen. Een intrigerend werk. - Simon Schama, De geschiedenis van de Joden (The Story of the Jews, 2013)
Driedelig, subliem geschreven epos over de geschiedenis van het Joodse volk. Erudiet, gedetailleerd, maar toch toegankelijk. Historicus Schama maakte voor de BBC een gelijknamige documentairereeks. Joodse geschiedenis is een van mijn grootste interesses. Verplichte kost voor iedereen die geïnteresseerd is in het Jodendom en Holocauststudies. - Jón Kalman Stefánsson, Het verdriet van de engelen (Harmur englanna, 2009)
Woordkunst in zijn meest perfecte vorm, uit IJsland. Een filosofische en letterlijke zoektocht door sneeuw en ijs, in poëtische taal beschreven. Dit is het tweede deel in een trilogie over “de Jongen”. De overige delen, “Hemel en hel” en “Het hart van de mens”, zijn ook aan te raden. In 2014 had ik het geluk Stefánsson voor publiek te kunnen interviewen. - Tarjei Vesaas, De vogels (Fuglane, 1957)
Vesaas wordt beschouwd als een van de belangrijkste Noorse auteurs van de 20e eeuw. In zijn bekendste roman kijken we door de ogen van Mattis, een licht autistische jongen die met zijn zus samenleeft. Mattis houdt erg van de natuur en laat die uiteindelijk over zijn lot beslissen. Ook een aanrader: Is-slottet, in het Nederlands vertaald als “Het ijskasteel”.
Bonus (... hoe kan het ook anders)
- Roald Dahl, Sjakie en de chocoladefabriek (Charlie and the Chocolate Factory, 1964)
In 2024 vieren we niet alleen het 10-jarig jubileum van de Goudse Chocoladefabriek, maar ook de 60ste verjaardag van “die andere” Chocoladefabriek. Het is het bekendste boek van meesterverteller Roald Dahl en een van de boeken die ik als kind het vaakst gelezen heb. In 2022 ben ik begonnen met het verzamelen van vertalingen van ‘Sjakie’.